GDDKiA „nie wyklucza”, korzystania z wyroku TSUE w sprawie wykonawców pozaunijnych

Wyrok TSUE z października 2024 r. potwierdził, że zamawiający z Unii Europejskiej mają prawo nie dopuszczać do udziału w ogłaszanych postępowaniach podmiotów z tzw. krajów trzecich. Branża budowlana zobaczyła w tym szansę na wyrównanie konkurencji w walce o zamówienie publiczne. Liczyła na zmianę w praktyce krajowych zamawiających. Nie od razu ona nastąpiła.

PLK – kontynuacja będzie, albo nie

Pierwszym zamawiającym, który zdecydował się na skorzystanie z wyroku była PKP PLK, która nie dopuściła firm pozaunijnych do przetargu w sprawie modernizacji linii kolejowej Białystok – Ełk. – Zdecydowaliśmy tak w przypadku bardzo dużego przetargu o wartości 6 mld zł, realizowanego w miejscu bardzo istotnym pod względem sytuacji strategicznej – wyjaśniał podczas EEC Trends w Warszawie Piotr Wyborski – prezes PKP PLK. Jak tłumaczył, inwestor brał tu pod uwagę m.in. kwestie związane z bezpieczeństwem, w tym również cyfrowym, np. związanym z systemami sterowania ruchem kolejowym. Inwestor, ograniczając rynek jedynie do przedsiębiorców unijnych, chciał zminimalizować ryzyko związane z ewentualnym powierzeniem ważnej inwestycji „podmiotowi nieznanemu PLK, finansowanemu przez państwo nie działające w pełni na zasadach rynkowych”.

– Nie wpłynęły żadne odwołania, żadne skargi na ten tryb. Nie wpłynęły też skargi na wielkość postępowania, co potwierdza, że rynek pozytywnie przyjął tego typu decyzje – stwierdził Piotr Wyborski. Mimo to kolejowy inwestor nie zamierza korzystać w wyroku TSUE we wszystkich planowanych przetargach. – Będziemy indywidualnie decydować, na podstawie analizy ryzyka, czy tego typu zapisy będziemy wprowadzać do naszych postępowań przetargowych – powiedział prezes PKP PLK.

GDDKiA może będzie stosować, a może nie

Inaczej wygląda sytuacja w GDDKiA. Największy publiczny inwestor drogowy do tej pory nie zdecydował się na skorzystanie z wyroku Europejskiego Trybunału. GDDKiA zakomunikowała wręcz, że nie planuje tego robić, do czasu pojawienia się odpowiednich regulacji.

Ta deklaracja spotkała się ze zdziwieniem i oburzeniem branży. – To szokujące, ale z perspektywy GDDKiA (…) wydaje się obojętne, czy współpracuje z egzotycznym wykonawcą z Azji (…) czy z krajową spółką, która płaci w Polsce podatki, dysponuje własnym sprzętem i inwestuje dziesiątki milionów złotych w rozwój kadry – mówił na łamach Rynku Infrastruktury dr Damian Kaźmierczak z Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa.

Podczas dyskusji w czasie EEC w Warszawie Tomasz Kwieciński, radca Generalnego Dyrektora w GDDKiA zaprezentował nieco bardziej łagodne stanowisko. Jak powiedział, Dyrekcja analizuje kwestie związane z możliwością niedopuszczania do przetargów podmiotów pozaunijnych. – Niewykluczone, że też będziemy je wdrażać w naszych postępowaniach – powiedział przedstawiciel drogowego inwestora. Zaznaczył przy tym, że dla zamawiającego kluczowa jest możliwość weryfikowania podmiotów, które stają do przetargu. Na dziś, jak mówił, ocena potencjału wykonawcy odbywa się w oparciu o złożone deklaracje.

Branża oczekuje wspólnego podejścia

Z pewnością problem z weryfikacją konkurencji z odległych krajów widzą również wykonawcy, którzy od dawna podkreślali, że nasz rynek jest nadmiernie otwarty także na tzw. firmy-teczki, bez realnego potencjału. Dla nich wyrok TSUE był nadzieją na zmianę.

– Branża przyjęła wyrok TSUE z dużym optymizmem, entuzjastycznie – mówiła Marita Szustak, prezes Izby Gospodarczej Transportu Lądowego oraz prezes zarządu TracTec Construction. Jak mówiła, jest on bardzo istotny „dla krajów gościnnych, otwartych, a Polska jest w czołówce tej otwartości”. Przyznała, że branżę cieszy fakt, że z możliwości potwierdzonej w wyroku TSUE skorzystała PKP PLK, jednak nie cieszy już informacja, że w przyszłości po tę możliwość inwestor zamierza sięgać wybiórczo.

– Rynek oczekiwał, że będzie to rozwiązanie systemowe – powiedziała szefowa IGTL. – Z niepokojem patrzymy, że PLK będzie się zastanawiać [czy wykluczać na podstawie wyroku TSUE– dop. red.], GDDKiA ciągle się zastanawia, a w tym samym czasie w dość wrażliwym sektorze – energetycznym – firma turecka wygrywa przetarg – powiedziała Marita Szustak. – Widzę tu brak konsekwencji i rozwiązań systemowych. Liczyliśmy, że to będzie standard, a nie rozwiązanie okazjonalne – podsumowała przedstawicielka branży.

Być może problem rozwiążą dopiero zmiany w przepisach Prawa zamówień publicznych, które zaproponowało Ministerstwo Infrastruktury, a które wprowadzają do ustawy zapisy, których sens wynika z wyroku Europejskiego Trybunału. Za wprowadzeniem tych zmian opowiada się Barbara Dzieciuchowicz, prezes Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Drogownictwa. – Widzimy, że różnie zachowują się zamawiający podlegli temu samemu ministerstwu – mówiła niedawno naszemu portalowi prezes OIGD. Zauważyła przy tym, że sądząc po zachowaniu największych zamawiających, nie należy się spodziewać, że wyrok będą stosować mniejsi zamawiający, którzy także realizują strategiczne inwestycje. – Według mnie, musi to być bezwzględnie zapisane w ustawie Prawo zamówień publicznych – mówiła Rynkowi Infrastruktury Barbara Dzieciuchowicz. Inaczej, jej zdaniem zamawiający nie będą na siebie brali ryzyka ewentualnych sporów.

Wykonawcy nie maja wątpliwości

O tym, że wyrok TSUE należy wdrożyć do zamówień publicznych są przekonani wykonawcy. – Krajobraz gospodarki świata zmierza coraz bardziej w kierunku ograniczeń handlowych wskazywał Wojciech Trojanowski, członek zarządu firmy Strabag. - Dlaczego europejskie pieniądze miałyby być wydawane na równych prawach, z równym dostępem podmiotom spoza Unii Europejskiej – pytał. Jak stwierdził, wyrok TSUE jest stosowany przez wiele krajów unijnych.

Możliwość wykluczania wykonawców z krajów trzecich jest także elementem profesjonalizacji zamówień publicznych. – Nie do końca rozumiemy jakimi kryteriami przy ofertowaniu kieruje się konkurencja z zewnątrz. Podchodząc realnie do rynku, który znamy od 55 lat widzieliśmy, że coś jest nie do zrobienia za tę kwotę, która była oferowana przez firmy spoza Unii – mówił Cezary Łysenko, członek zarządu spółki Budimex.

Wykonawcy nie obawiają się też, że zamkniecie drzwi przed częścią wykonawców spowoduje, że na krajowym rynku wzrosną ceny. – Mamy dojrzały rynek inwestycyjny i rynek wykonawczy na terenie Polski i Unii Europejskiej. Tu nikt nie oferuje ponad miarę, każdy liczy się z realiami rynku. Umiemy kalkulować ceny materiałów i koszty robocizny – mówił przedstawiciel Budimeksu.